7.
Taaguutit najoqqutallu
Kisitsisitigut
paasissutissat suliarinerini nunanut tamalaanut najoqqutassiat System of
National Acounts 1993 (SNA 93) aamma Det Europæiske
Nationalregnskabssystem 1995 (ENS 1995) atorneqarput. Danmarkimiit pisortat
aningaasaqarnerat pillugit kisitsisitigut paasissutissat saqqummersitami uani
isumassasiorfigingaatsiarneqarput.
Immikkoortortaqarfiit erseqqissumik killilerneqarsimanissaat pisortat aningaasaqarnerisa misissoqqissaarnerini pingaaruteqarput. Immikkoortortaqarfiit imminnut ataqatigiinnerat titartakkami ataaniittumi takuneqarsinnaavoq, immikkoortumi tulliuttumi taanna tunngavigineqassaaq. Titartakkamiittut tamakkiisumik assersuutaanngillat.
Titartagaq 7.1
Pisortaqarfiit
7.1
Pisortat ingerlatsinerat kiffartuussinerallu
Pisortaqarfiit
niuerfiunngitsumik kiffartuussinerat
Pisortaqarfiit
niuerfiunngitsumik kiffartuussisut tassaapput suliffeqarfiit ataatsimut
atuinermik pilersitsisut, inuiaqatigiit isertitaanik aamma pigisaanik
agguaaqqittartut, nalinginnaasumik aningaasaqarnerup ineriartornissaanik
anguniagaqartut. Pisortaqarfiit niuerfiunngitsumik kiffartuussisut
pisortaqarfinnit nakkutigineqartarput tamanullu akeqanngitsumik
kiffartuussinerit atorneqartarlutik.
Pisortaqarfinni
allaffissorneq aamma sullissineq annermik akileraarutinit akitsuutinillu
aningaasalersorneqarput, nioqqutissanit aamma kiffartuussinermit tunisinermit
imaluunniit atuisut akiliutaannit (ass. meeqqerivinnut akiliutit) isertitat
annikinnerupput.
Kalaallit
Nunaanni pisortaqarfinni allaffissorneq aamma sullissineq immikkoortunut
pingasunut ima agguarneqarsinnaavoq:
· Kommunit
· Namminersorlutik Oqartussat
· Kalaallit Nunaanni naalagaaffiup
ingerlatai
Kangerlussuaq aamma Pituffik
Pisortat aningaasaqarneranni
Kalaallit Nunaanni kommunit ataatsimut naatsorsorneqarput. Pituffik – kommunit
avataani inissisimasoq – Namminersorlutik Oqartussat ataanut ilanngunneqarpoq.
Kangerlussuaq piffissami 1999-2001 Namminersorlutik Oqartussat ataani inissisimavoq.
2002-mi januaarimili Kangerlussuup allaffeqarfia aningaasalersorneqarneralu
Qeqqata Kommunianit nunaqarfittut ingerlanneqalerpoq.
Naalagaaffiup
ingerlatai aamma qallunaat naalagaaffiat
Kalaallit
Nunaanni nalaagaaffiup ataani suliffeqarfiit aamma qallunaat naalagaaffiat
immikkoortinneqartarput. Kisitsisitigut paasissutissani naalagaaffiup
tapiissutai Namminersorlutik Oqartussat isertitaanut inissinneqarput, kisianni
naalagaaffimmit Kalaallit Nunaannut aningaasatut atorneqartutut
inissinneqarsimanngillat.
Kalaallit
Nunaannut aningaasartuutaasimasut kisimik naalagaaffiup aningaasat atugaatut
ilanngunneqarput
Qallunaat
naalagaaffiata Kalaallit Nunaanni ingerlatai aningaasaliiffiilu naalagaaffimmit
ingerlanneqarput. Immikkut maluginiarneqassaaq Danmarkimi ministeriaqarfiit
Kalaallit Nunaannut aningaasanik atuiffiusimasunik nalunaarusioraangamik
Kalaallit Nunaannut tunngasut Danmarkimi ingerlanneqarsimasut
ilanngukkajuttarmatigit. Nunat tamalaani najoqqutassat malillugit Kalaallit
Nunaanni eqqaanniluunniit aningaasartuutaasimasut pisortat aningaasaqarnerat
pillugu kisitsisitigut paasissutissanut taamaallaat ilanngunneqarput.
7.2
Pisortaqarfiit ingerlatseqatigiiffiutaat
Kalaallit
Nunaata immikkuullarissutigaa pisortat inuussutissarsiornermik suliaqarnerat.
Ingerlatseqatigiiffiit nunat tamalaat akornanni najoqqutassat malillugit ima
agguarneqarsimapput 1) ingerlatseqatigiiffiit pisortat allaffissornerannut
aamma sullissinerannut ilaasut, 2) ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut pisortat suliffeqarfiutaat
(kvasiselskaber) aamma 3) pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat.
Ingerlatseqatigiiffiit
ingerlanneqartut
Ingerlatseqatigiiffiup
ingerlatsinermut aningaasartuutai tunisanit kiffartuussinernillu isertitanit
matussuserneqartut minnerpaamik 50 pct.-iuppata, ingerlatsinermut ilaasutut
naatsorsuutigineqassaaq. Ingerlatseqatigiiffiup ingerlatsinermi
aningaasartuutai pisortat atorfilinnut akissarsititsinermut tunisassiornermullu
atuinermut aningaasartuutaanut ilanngunneqarput, tunisanit
kiffartuussinerniillu isertitat ingerlatseqatigiiffiup isertitaatut
ilanngunneqartut. Ingerlatseqatigiiffiit taamatut ittut assersuutaasinnaapput
Kanukoka, Asiaq/Misissueqqaarnerit aamma Kalaallit Nunaata Radioa (KNR).
Pisortat
ingerlatseqatigiiffiutaat inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut
(kvasiselskaber)
Namminersorlutik
Oqartussat imaluunniit kommunit ataani inissisimasut ingerlatseqatigiiffiit
immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut tassaapput
niuernermi pissutsit malillugit tunisanit kiffartuussinerniillu isertitaat 50
pct.-imit anginerusut. Taakku ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunik taaneqartarput. Namminersorlutik Oqartussat
ingerlatseqatigiiffiutaat ukuupput Nukissiorfiit aamma Mittarfeqarfiit.
Pisortat
ingerlatseqatigiiffii
Pisortat
ingerlateqatigiiffii pisortanit pigineqarput aamma/ imaluunniit
nakkutigineqartarput, tamanna aktianik amerlanerpaanik piginneqataanikkut
pivoq, ingerlatseqatigiiffiit taamaattut suliffeqarfittut namminersortutut
inatsisit malillugit ingerlanneqarajuttarput. Suliffeqarfiit taamaattut
assersuutigineqarsinnaapput: A/S INI, Royal Greenland A/S, KNI Pilersuisoq A/S,
Tele Greenland A/S, Royal Arctic Line A/S, Great Greenland A/S, Kalaallit
Airports International A/S il. il.
Sinneqartoorutit
ikiorsiissutitullu tapiissutit
Nunani
tamalaani najoqqutassat malillugit, pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut
inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut aamma pisortat
ingerlatseqatigiiffiutaat pisortat aningaasaqarnerat pillugu kisitsisitigut
paasissutissanut, ilanngunneqarneq ajorput. Nuna tamakkerlugu naatsorsuutini
malittarisassat malillugit ingerlatseqatigiiffiit taamatut ittut ingerlatseqatigiiffinnut
ilanngunneqartarnerat pissutaavoq. Ingerlatseqatigiiffiit ingerlatsinermut
ingerlaavartumik ilanngaatissat ilanngaatigereernerini
amigartooruteqartarsimagaangata pisortat ingerlatsineranni
kiffartuussinerannilu tapiissutinut/ikiorsiissutinut ilanngunneqartarput.
Assinganik sinneqartoortoqartillugu pisortat ingerlatsinerannut aamma
kiffartuussinerannut aningaasat sinneqartoorutit nuunneqartarput, isertitatut
nalunaarsorneqarlutik.
Aningaasaliineq
Nunani
tamalaani najoqqutassat malillugit, pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut
inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut pisortat aningaasaqarnerat
pillugu kisitsisitigut paasissutissanut, ilanngunneqarneq ajorput.
Ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsumut aningaasaliinermi tamanna atuutinngilaq,
aningaasaliisoq allarluinnarmi inissisimappat. Assersuutigalugu kommunit
inissiaataat Namminersorlutik Oqartussanit aningaasaliiffigineqartut ilaapput,
ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tapiissuteqanngitsut ilaanngitsut, assersuutigalugu Nukissiorfiit.
Ingerlatseqatigiiffik immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsoq pisortaqarfiusumit taperneqaraangat pisortaqarfik
piginneqataasutut isigineqartarpoq, aningaasaliinerlu nuussinertut
isigineqartarluni. Ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut tunineqaraangata imaluunniit
namminersortunngortinneqaraangata pigisamik tunisinertut nalilerneqartarput,
tamannalu kisitsisitigut paasissutissani isertitatut ilanngunneqarneq ajorpoq.
2019-imi
Kalaallit Nunaanni suliffeqarfiit nuussinernik 544 mio. kr.-ik tigusaqarput
2019-imi
pisortat ingerlatsineranni aamma Kalaallit -Nunaanni suliffeqarfinnut
kiffartuussisunut nuussinerit 544 mio. kr.-inik amerlassuseqarput. Taakkunannga
pisortat ingerlatseqatigiiffiutaannut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsunut tapiissutit 163 mio. kr.-it tunniunneqarput,
suliffeqarfiillu allat tapiissutisillutik 367 mio. kr.-inik.
Ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsunut allanut aamma suliffeqarfinnut allanut
aningaasaliissutit katillugit 15 mio. kr.-iupput, kapitali 8-mi tabeli 1a
takuuk.
Aningaasanut
tapiissutit 92 mio. kr.-it kisitsisitigut paasissutissani ilaanngillat
Pisortat
ingerlatsinernit aamma kiffartuussinernit ingerlatseqatigiiffinnit immikkut
inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunut aningaasaliisarpoq,
taakku aningaasaliisup suliaqarfigisaata assinganut inissinneqartarput.
Namminersorlutik
Oqartussat immikkoortortaqarfiinit aningaasanik tapiiffigineqartartut ilaatigut
tassaapput; Nukissiorfiit, Mittarfeqarfiit aamma pisortat inissiaataat.
Kommunini immikkoortortaqarfiit aningaasanik tapiiffigineqartartut tassaapput
pisortat innissiaataat. Aningaasanik tapiissutit piginneqataassutsip
annertussusaatut takussutissiatut isigineqarmat, aningaasanik tapiissutit
taakku pisortat aningaasaqarneranut kisitsisitigut paasissutissani
ilaanngillat; taakku pigisaapput nalillit kingusinnerusukkut
akigineqarsinnaasut.
2019-imi aningaasat 92 mio. kr.-it pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunut tapiissutaasimasut pisortat aningaasaqarneranni kisitsisitigut paasissutissani ilanngunneqanngillat. Pisortat aningaasaqarneranniittussaagaluit 6 mio kr. mittarfiliornissanut piareersaanissamut nuunneqarput aamma 86 mio. kr.-it pisortat inissiaataanut iluarsaassinissanut aamma inissianik sanaartornermut nuunneqarput.
7.3
Aningaasarsiorneq tunngavigalugu immikkoortiterineq
Pisortat aningaasat atugaat aamma isertitaat isumalluutit aningaasartaasa agguataarneri malillugit aningaasarsiorneq tunngavigalugu immikkoortiterneqartarput. Aningaasarsiorneq tunngavigalugu agguataarineq erseqqimmat pisortat ingerlatsinerat sullissinerallu nunanut assigiinngitsunut piffissallu ingerlanerinut sanilliunneqarsinnaalluarput.
Ingerlatsinermi aningaasat atorneqartut aamma aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut (kapitaludgifter) immikkoortinneqartarput. Ingerlatsinermi aningaasat atorneqartut tassaapput pisortat tunisassiornermut aamma kiffartuussinernut ingerlatsinerannut aningaasat atugaat. Aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut tassaapput aningaasaliissutit aamma aningaasaliissutinut ilassutit assersuutigalugu sanaartornermut maskiinanulluniit atugassat.
Ingerlatsinermut
aningaasat atorneqartut
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut atuinermut aamma nuussinermut immikkoortinneqarput, uku pissutigalugit:
· Atuinerit aamma aningaasaliinerit (nioqqutissanut, kiffartuussinernut sulinernullu) aningaasanik atuiffiupput pisortat namminersortunit pigisaqalernerinik naleqarlutik taamaasillutik inuiaqatigiit akornanni isertitaqarnermut tunngavileeqataallutik.
· Nuussinerit assigiinngitsunut immikkoortiterneqarnikuupput assersuutigalugu utoqqalinersiutinut isumalluutit ilanngunneqartarput, tassanili pigisat nalillit aamma isertitat aningaasaqarnermi immikkoortunut agguarneqartarlutik.
Aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut
Aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut aningaasanut amerliartortitsinermut aamma aningaasaliissutinut nuussinernut agguarneqarput, uku pissutigalugit:
· Aningaasanik amerliartortitsineq tassaavoq pisortat ingerlatsineranni sullissinerannilu nutaanik aningaasaliinernut aamma sanaartornermi aningaasartuutinut aningaasaliinernut immikkoortortaq
· Aningaasaliissutinik nuussinerit aamma aningaasaliilluni tapiissutit pisortat immikkoortortaqarfiini suliffeqarfiinilu sanaartornerinut aningaasaliinerupput
Eqikkaaneq ima isikkoqarpoq:
|
|
Atuineq |
|
+ |
Nuussinerit |
|
= |
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut |
|
|
Pigisanut nalilinnut aningaasat atorneqartut iluarsisat |
|
+ |
Aningaasaliissutinik nuussinerit |
|
= |
Aningaasaliinermi aningaasat atorneqartut |
|
|
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut |
|
+ |
Aningaasaliinermi aningaasat atorneqartut |
|
= |
Ingerlatsinermi aningaasaliinermilu aningaasat atorneqartut katillugit |
7.3.1
Aningaasaqarnerup iluani aningaasanik atuiffiusut
Pisortat aningaasarsiornermi aningaasanik atuiffigisaat isertitaallu immikkoortiterneri ataani misissorneqarput.
1. Atorfilinnut
akissarsisitsineq
Pisortat akiliutaat tamakkerlugit, akiliutigisat aamma tapiissutit pisortat
sulititsisutut atorfilinnut akiliutigisartagaat, taakkununnga aamma ilaapput
sulisut pissarsiaat aningaasaanngitsut soorlu akeqanngitsumik ineqarneq,
biileqarneq aamma oqarasuaateqarneq. Taakkununnga aamma ilanngunneqartarput
isumaginninnermut aaqqiissutinut tapersiinerit soorlu soraarnerussutisiassanut
tapiissuteqarneq.
2. Pigisanit
nalilinnit aningaasanik atuineq
Pigisat nalillit ass. maskiinat pisoqalineri malillugit nalikillisarput.
Taaguut assersuutigalugu akileraartarnermut taputartuunneqassanngilaq.
3. Tunisassiornermi
atuineq
Nioqqutissanik pisinermi kiffartuussinermilu aningaasat atorneqartut taakkununnga
ilaavoq nioqqutissiornermi pisortat sullinneqarneranut avataaneersumit
siunnersortimik ikiorneqarneq.
4. Isumaginninnikkut
atortussanik/nerisassanik tunniussinerit
Namminersortunit sanaartorneqartunik ass. nakorsaatinik pisortanit
pissaqartinneqarneq, assersuutigalugu pisortat nakorsaatinik atuisunut
akeqanngitsumik tunniussineranni. Kalaallit Nunaanni isumaginninnermi
pisiarereerlugit tunniussinerit pillugit annertunerusumik naatsorsuutinik
paasissutissaqanngilaq.
5. Nioqqutissanik
kiffartuussinermillu tunisineq
Namminersortunut imaluunniit immikkoortortanut allanut pequtinik atornikunik
tuniniaaneq, siunnersortinit akiliilluni sullinneqarneq aamma allanik
tuniniaanerit atuisumit akilerneqartut. Nioqqutissanik tuniniaanerit
kiffartuussinerillu taamaallaat akiliisoqarpat aamma pisisup akiliinissaa
isumaqatigiissutaareersimappat ilanngunneqassapput – taamaanngippat
akileraarutinut ilanngunneqassapput. Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat
immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut imaluunniit
pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat nioqqutissanik tuniniaanermi niuermi
piumasaqaatinik malinnittut uani ilanngunneqanngillat.
6. Atuinerit
katillugit
Pisortat kiffartuussineri tamatigungajaavik akeqarneq ajorneri pissutaallutik
kiffartuussineq nalilerneqanngilaq. Aningaasat atorneqartut nioqqutissat
tuninerini aamma kiffartuussinerni isertitat ilanngaaserlugit ilanngullugit
atuinermi nali naatsorsorneqartarpoq:
|
|
Atorfilinnut akissarsisitsineq |
|
+ |
Pigisanit nalilinnit aningaasanik atuineq |
|
+ |
Tunisassiornermi atuineq |
|
+ |
Isumaginninnikkut atortussanik/nerisassanik nuussinerit |
|
- |
nioqqutissanik kiffartuussinermillu tunisineq |
|
= |
Atuineq |
7. Erniat
il.il.
Pisortat akiitsuisa erniaat aamma obligationit nalikillinerini annaasat
akiitsut akilersornerinut ilanngunneqartarput ukiumullu akiitsunut aningaasat
atorneqartut nalunaarutigineqartarlutik, taamaasilluni pisortat aningaasanik
atugaanut akiligassat tamakkiisumik ersersinneqartarput.
8. Ikiorsiissutitut
tapiissutit
Ingerlatsinermut tapiissutaapput ingerlaavartumik nuunneqartartut pisortat
aqutsinermit kiffartuussinermiillu nioqqutissiortunut nuuttagaat,
suliffissaqartitsinissaq siunertaralugu aamma akit akissarsiallu
sunnerniarlugit.
· Pisortat ingerlatseqatigiiffiutai immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut: tassaapput ingerlaavartumik ingerlatsinermi amigartoorutinut matussusiilluni ikiorsiissutit.
· Ingerlatseqatigiiffiit allat: ingerlatsinermi ingerlaavartumik amigartoorutinut matussusiilluni ikiorsiissutit.
9. Ingerlaavartumik
aningaasanik nuussinerit allat
Pisortat immikkoortortaqarfiinut, angerlarsimaffinnut, aningaasanik
iluanaarniarfiunngitsunut suliffeqarfinnut aamma nunanut allanut
ingerlaavartumik aningaasanik nuussinerit.
· Pisortat immikkoortortaqarfiinut: tassani pineqarput Namminersorlutik Oqartussanit kommuninut ataatsimoortumik tapiissutit. Qallunaat naalagaaffiannit ataatsimoortumik tapiissutit tassunga ilanngunneqanngillat, oqaatigineqareersutut qallunaat naalagaaffiat aamma Kalaallit Nunaanni naalagaaffiup immikkoortortaqarfii immikkoortinneqartarmata.
· Isumaginninnermi karsinut aamma aningaasaateqarfinnut: pisortat ingerlatsinerannit aamma sullissinerannit isumaginninnermi pisartakkat assersuutigalugu ullormusianik ikiorsiisarneq. Innuttaasut amerlasuut taamatut isumaginnittunut inatsit malillugu akiliisussaatitaasarput. Ikiorsiinermut karsi aningaasaateqarfiillu Kalaallit Nunanni atuutinngillat.
· Angerlarsimaffinnut: isumaginninnermi assersuutigalu utoqqalinersiutinik, suliffissaaleqinermi, napparsimanermi aamma erninermi, inigisamut tapisinermi, ilinniarnermusinermi aamma isumaginninnermi tapiissutinik nuussinerit.
· Namminersortunut iluanaarniarfiunngitsumik suliffeqarfinnut angerlarsimaffinni atugassanut: soqutigisaqaqatigiit kattuffiinut assersuutigalugu sulisartut kattuffiinut, inoqutigiit ulluinnarni atugaanik pitsanngorsaaniartunut tapit.
10. Ingerlaavartumik aningaasanik nuussinerit katillugit
7-9-mi aningaasat atorneqartut katinneri.
11. Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut
katillugit
1-9-mi aningaasat atorneqartut katinneri.
12. Aalajangersimasunut aningaasaliinerit
nutaat
Ukioq ataaseq sinnerlugu atasussamik naatsorsuuteqarluni assersuutigalugu
maskiinanik aamma illunik assigisaanillu aningaasaliineq. Tassani pineqarput
eqqaaviit ikuallaaviit, aqquserngit, sissiukkat aamma ikaartarfiit, pisortat
ingerlatsinerannit sullissinerannillu pigineqartut.
13. Illusinernut il.il. aamma aningaasaliinermi iluanaarutinut tunngasut allat
Illunik sanaartukkanillu pioreersuunerusunik pisineq. Sanaartukkanik assigisaanillu pisinermi ilanngaatissat ilanngaatigereerlugit, sanaartukkanik allanik akigisaqarnermi isertitat ilanngaatigalugit.
14. Quersuarniittunik allannguinernut
Pilersaarusiorneq pissutaalluni ingerlatsinermi aamma sullissinermi pisortat
taamaallaat ikiuigasuarnissamut aamma akuliunnernut atortussanik
toqqorsivinniititaqartarput. Atortut allat pisiat ingerlaannaq atorneqartarput
sanaartornermullu atugassatut naatsorsuutigineqartarlutik. Quersuarmut pisiat
amerlassusaat quersuarmit atukkat ilanngaatigalugit naatsorsorneqartarput.
15. Nunaminertanik aamma
piginnittussaatitaanernik pisineq
Nunaminertanik pisineq (illut sanaartukkallu allat nunaminertamiittut
taakkununnga ilanngunneqarneq ajorput – illunut assigisaanullu pisianut
ilanngunneqartaramik). Piginnittussaatitaanerit assigiinngitsut aamma
tunisassiat immikkut ittut taakkununnga aamma ilaapput. Nunaminertanik
akigisaqarnermi aamma tunisinissamut pisinnaatitaanermik akigisaqarnermi
isertitat ilanngaatigalugit naatsorsorneqartarput.
16. Pigisanut nalilinnut aningaasat
atorneqartut iluarsisat katillugit
12-15 imi aningaasat atorneqartut katinneri.
17. Aningaasaliissutit aamma aningaasanik
nuussinerit allat
Tamakkiisumik imaluunniit ilaannakortumik nutaamik aalajangersimasunut
nuussilluni aningaasaliineq, taakkununnga ilaatigut ilaapput pinngortitaq
pissutaalluni ajunaarnersuaqartillugu taarsiineq.
7.3.2
Aningaasarsiorneq tunngavigalugu isertitsiffiusartut
Isertitat sinneruttut tamarmiusut
Pisortat isumaginninnermik ingerlatsineranni ilanngaatitaqanngitsumik
isertitaat. Isumaginninnermik suliaqarnerup nalinga aningaasat atorneqartut
tunngavigalugit naatsorsorneqartarput, pisortat ingerlatsinermi sullissinermilu
aalajangersimasunik pigisanik nalilinnik atuinerat isertitat sinneruttut
tamarmiusut assigaat:
|
|
Atorfilinnut akissarsisitsineq |
|
+ |
Pigisanit nalilinnit aningaasanik atuineq |
|
+ |
Tunisassiornermi atuineq |
|
+ |
Nioqqutissiornerup nalinga |
|
- |
Tunisassiornermi atuineq |
|
= |
Isertitat sinneruttut tamarmiusut |
|
- |
Pigisanit nalilinnit aningaasanik atuineq |
|
= |
Isertitat sinneruttut tamarmiusut |
1. Pisortat
ingerlatseqatigiiffiinit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsunit isertitat
Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaannit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsunit iluanaarutit. Malugiuk uani taamaallaat pineqarput
pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsut iluanaarutitallit: Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat
immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut
amigartoorfiusartut aningaasartuutinut ukununnga ilaapput; Pisortat
ingerlatseqatigiiffiutaatut immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsunut ikiorsiissutit/ tapiissutit.
2. Erniat
aamma iluanaarutit
Pisortat suliffeqarfiutaasa erniaanit isertitat aamma iluanaarutit. Malugiuk
pisortat suliffeqarfiutaat amigartoorfiusartut aningaasartuutinut ukununnga
ilaapput, suliffeqarfinnut allanut ikiorsiissutit/ tapiissutit.
3. Nunaminertanit,
atuinissamut pisinnaatitaanermit il.il. isertitat
Pisortat nunaminertanit isertitaat aamma atuinissamik pisinniaatitaanernik ass.
patentinit atuinissamut pisinnaatitsinermit isertitat.
4. Nioqqutissiornermi
aamma eqqussuinermi akileraarutit (toqqaannanngikkaluarlugu akileraarutit)
Nioqqutissiornermi tunisanit kiffartuussinermiillu eqqussuinerni akileraarutit.
Taakkununnga uku ilaapput: Eqqussuinermi akileraarutit taakku
annertunerupput, Assartuinermi assigiimmik akeqartitsinissami
akileraarut assigiimmik akeqartitsinermik aningaasaliisuusoq Kalaallit Nunaanni
immikkuullarissutut ilanngunneqarpoq.
5. Ingerlaavartumik
isertitanit aamma pisuussutsinit akileraarutit (toqqaannarlugu akileraarutit)
Akiligassat pisortat suliffeqarfinnut inoqutigiinnullu akileqqusartagaat; inuit
isertitaminnit, suliffeqarfiit, qamutinillu motorilinnit qamuteralannit
akileraarutaat.
6. Isumaginninnikkut
tapiissuteqartarnermik aaqqissuussineq, tapersiisussaatitaaneq
Maannakkut Kalaallit Nunanni atorneqanngilaq.
7. Kajumissuseq
naapertorlugu iliuuseqarnermi tapersiineq, isumaginninnikkut
tapiissuteqartarnermik aaqqissuussineq
Maannakkut Kalaallit Nunanni atorneqanngilaq.
8. Isumaginninnermut
tapiissuteqartarnermut aaqqissuussinernut ilanngussinerit (imputerede)
Maannakkut Kalaallit Nunanni atorneqanngilaq.
9. Ingerlaavartumik aningaasanik nuussinerit allat:
Pisortat immikkoortortaqarfiinit, immikkoortortaqarfinnit allanit, nunanillu allanit ingerlaavartumik aningaasanik tapiisarnerit. Qallunaat naalagaaffiata Namminersorlutik Oqartussanut tapiissutaat, aamma aalisarneq pillugu EU-mi isumaqatigiissummit isertitat.
10. Ingerlatsinermi isertitat katillugit
1-10- mi aningaasat isertitat katinneri.
11. Aningaasaliissutinut akileraarutit
Akileraarutit pisuussutinut aamma pigisanut. Maannakkut Kalaallit Nunanni
atorneqanngilaq.
12. Aningaasaliissutinut/-nit nuussinerit allat
Tapiissutit il.il. aningaasat aalajangersimasumik atugassat sanaartornermi
aningaasartuutinut.
7.4
Suliaqarfinnut immikkoortiterineq
Suliaqarfinnut immikkoortiterinermi pisortat suliaqarfinni aningaasanik atuinerat ersersinneqarpoq. Nunat tamalaat akornanni immikkoortiterinermi atorneqartartoq Classification of Functions of Government, COFOG malinneqarpoq. Aningaasartuuteqarfiit pingaarnerit qulit immikkoortinneqarlutik:
· Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri
· Illersornissaq
· Inuiaqatigiinni toqqissisimaneq isumannaassuserlu
· Aningaasaqarnermut tunngasut
· Avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerat
· Inissiat aamma pisortat illuutaat
· Peqqinnissamut Isumaginnittoqarfik
· Sunngiffik, kulturi upperisarlu
· Ilinniartitaaneq
· Isumaginninneq
Suliaqarfinnut agguarneqarneri assersuutitalerlugit ataani allaaserineqarput.
Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri
1.1 Inatsisinik atortitsineq, inatsisiliorneq, akileraartarneq aamma
aningaasaqarneq
Pingaarutilinnut nalinginnaasunullu, politikkikkut aamma aningaasaqarnikkut
pisortaqarfiit/ allaffeqarfiit taassumalu iluani ass. Naalakkersuisut,
Inatsisartut Ombudmanditullu suliffeqarfinnut aningaasat atorneqartut.
1.2 Nunanut allanut aningaasatigut ikiuineq
Nunanut allanut aningaasatigut tapersersuineq imaluunniit tunissuteqarneq.
1.3 Nalinginnaasumik kiffartuussinerit
Sulisoqarnermi kiffartuussinerit, nalinginnaasumik kisitsisitigut paasissutissani kiffartuussinerit (Naatsorsueqqissaartarfik), pisortat nalunaarsuutaat, suliffeqarfinnik ingerlatsinerit, (naqiteriviit pisortanit ingerlanneqartut), qarasaasiakkut suliarinninnermi eqiterineq.
1.4
Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri pillugit tunngaviusumik
ilisimatusarneq aamma ilinniartitaaneq
Aningaasat atorneqartut, taarsigassarsiat aamma tunngaviusumik misissuinermi
tapiissutit ass. ASIAQ.
1.5 Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri il.il
Qinersinermi, inuit taasisinneqarneranni, atuinermi allanngortitsinerni aningaasat atorneqartut.
1.6 Pisortat akiligassaannik nuussinerit aamma nalinginnaasumik nuussinerit
Nuussinerit nalinginnaasumik ingerlatsinermi assigiinngitsunut qaffasissutsinut ass. Namminersorlutik Oqartussat nalinginnaasumik nussisarnera kommuninut.
Illersornissaq
2.1
Sakkutooqarnikkut illersornissaq il.il.
Sakkutooqarnermut illersornissamut aningaasat atorneqartut; Arktisk Kommando
aamma Siriuspatrulje.
2.2 Innuttaasunik illersuineq
Innuttaasunut illersornissaanut allaffissornikkut ingerlatsineq aamma innuttaasunut illersornissaanut suliaqartunut kiffartuussinerit.
Inuiaqatigiinni
toqqissisimaneq isumannaassuserlu
3.1 Politeeqarneq
Politiinut aamma aalisarnermut nakkutilliinermut aningaasat atorneqartut
3.2 Qatserisartoqarneq
Qatserisartoqarnermut aningaasat atorneqartut.
3.3 Eqqartuussiveqarneq
Eqqartuussiveqarnermut aningaasat atorneqartut.
3.4 Parnaarussiveqarneq
Parnaarussiveqarnermut isertitsiveqarnermullu aningaasat atorneqartut.
3.5 Inuiaqatigiinni toqqissisimaneq
isumannaassuserlu il.il.
Aningaasat atorneqartut allat toqqissisimanermut isumannaassusermullu il.il.
Aningaasaqarnermut
tunngasut
4.1 Nalinginnaasumik aningaasaqarnermi, niuernermi suliffeqarfinnilu suliassat
Avammut tunisinernut annertusaanernut, niuernermi politikkinut, kisermaassinernut naleqqussaanernut, nioqqutissat ilisarnaataanik piginnittussaatitaanermi, silassamik nalunaarsuinernut, suliffeqarfinnik, inuussutissarsiutinut tapinik, suliffissarsiuussisarfinnik, sulianullu soqutiginnittunik aqutsinernut aningaasat atorneqartartut.
4.2 Nunalerineq, orpippassualerineq, aalisarneq piniarnerlu
Nakkutilliinernut, tapersiinernut inuussutissarsiutinullu malittarisassaliornermut aningaasat atorneqartut.
4.3 Ikummatissaq aamma
nukissiuuteqarneq
Innaallagissamut, kiammik gassimillu nakkutilliinermut pilersuinermullu aningaasat
atorneqartut. Uuliaqarfinnik, naturgasseqarfinnik il.il. misissuinerit.
4.4 Aatsitassanik piianeq, suliffeqarfiit sanaartorfiusut/pilersitsisartut
Nakkutilliinermut, tapersiinermut aamma inuussutissarsiutinut malittarisassaliornermut aningaasat atorneqartut.
4.5 Assartuineq, attaveqaqatigiinneq
aamma inuussutissarsiutit allat
Aqqusinernik (tassunga ilaapput ikaartarfiit immallu iluatigut putorsuit),
immakkut aqqutinik sissiukkanillu ingerlatsineq (tassunga ilaapput
sikoqassutsinik misissuisartut), qimuttuitsut aqqutaannik, silaannakkut
angalasunik ingerlatsissutinillu allanik (tassunga ilaapput bussit
ingerlasarneri allaffissornikkullu ingerlanneri) pillugit allaffissornikkut
ingerlatsineq.
4.6 Aningaasanik aqutsinermut
ilisimatusarneq aamma ilinniartitaaneq
Aningaasaqarnermut tunngasunik ilisimatusarnermut aamma ineriartortitsinermut
aningaasat atorneqartut.
4.7 Aningaasaqarnermut tunngasut
il.il.
Aningaasaqarnermut tunngasunut assersuutigalugu nalinginnaasumik tapiissutinut
qulaani allassimasunut suliaqarfinnut inissinneqarsinnaanngitsunut aningaasat
atorneqartut allat.
Avatangiisit
innarlitsaaliorneqarnerat
5.1 Eqqakkanik imermillu maangaannartitanik nakkutiginninneq, mingutsitsinerup akiorniagaanera
Eqqakkanik katersinernut, suliarinerinut eqqarnerinullu aningaasat atorneqartut. Kloakkeqarnermik imermillu atorneqarsimasumik suliaqarnermut allaffissornikkut suliarinerinullu aningaasat atorneqartut. Silaannaap aamma silap pissusaanut, issup erngullu nunap iluaniittup mingutsinneqannginnissaanut aningaasat atorneqartut.
5.2 Uumassusillit nunallu
immikkuullarissuunerisa illersornissaat
Uumasut, naasut aamma nunap illersorneqarnissaanut aningaasat atorneqartut.
5.3 Avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerat il.il.
Avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerannut nalinginnaasunut aningaasat atorneqartut, avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerannut nuussinerit.
Inissiat
aamma pisortat illuutaat
6.1 Inissialiorneq
Inissianik nakkutilliinermut, ingerlatsinermut iluarsaassinermullu aningaasat
atorneqartut, aamma tapiissutit inoqutigiit ineqarnermut akiliummi meeqqanut
tapiissutaanit allaanerusut.
6.2 Inissiat aamma pisortat
illuutaat
Illoqarfinnik eqqaanillu ineriartortitsineq, sanaartorfigissaanernut, nunanut
uuttortaanernut, pilersaarusiortunut assigisaanullu aningaasat atorneqartut.
Pisortat imeqarfiinik, imertartarfiutaanik, ledninginik assigisaanillu
sanaartorneq iluarsaassinerlu. Inissiat pisortallu illutaat pillugit
ilisimatusarneq aamma ineriartortitsineq.
Peqqinnissamut
Isumaginnittoqarfik
7.1 Nakorsaatit/katsorsaatit
assigiinngitsut, sakkuutit atortussallu
Nakorsaasiortunit tunniuneqartunut aamma nakorsaatinut aningaasat atorneqartut,
kiisalu isarussanut tusartaatinut nakorsaatinut tunngasunut allanut aningaasat
atorneqartut.
7.2 Napparsimavimmut unitsitaanani
nakorsartinneq
Inuit ataasiakkaanut peqqinnissaqarfiit kiffartuussineri soorlu nakorsamiit
ikiorneqarneq, nakorsamiit immikkut paasisimasalimmiit ikiorneqarneq,
kigutileritinneq aamma paramedicinske (nakorsatut ilinniarsimanngikkaluarluni
sulineq) ass. kappoqqusersuilluni katsorsaanermut, tungiuinermut il.il.
tunngasunik.
7.3 Napparsimaveqarnikkut
kiffartuussinerit
Inuit ataasiakkaanut peqqinnissaqarfiit kiffartuussinerit ukununnga tunngasut;
napparsimaveqarfiit tunngasut, paaqqutarinninneq peqqissarnermilu
angerlarsimaffiit, katsorsaatinut qitiusoqarfiit aamma erninissamut
nakorsiartarfiit.
7.4 Peqqinnissamut
isumaginnittoqarfik pillugu ilisimatusarneq ilinniartitaanerlu
Peqqinnissamut isumaginnittoqarfik pillugu ilisimatusarnernut
ineriartortitsinernullu aningaasat atorneqartut.
7.5 Peqqinnissamut
isumaginnittoqarfik il.il.
Peqqinnissamut isumaginnittoqarfiup iluani ingerlatsineq pillugu aningaasat
atorneqartut allat.
Sunngiffik,
kulturi upperisarlu
8.1 Sunngiffimmi timersornermilu
kiffartuussinerit
Sukisaarsaartarfinnik, pinnguartarfinnik sanaartorneq aamma
aserfallatsaaliuineq timersoqatigiiffinnullu tapiisarneq.
8.2 Kulturikkut kiffartuussinerit
Katersortarfiit, atuakkanik atorniartarfiit, isiginnaartitsisarfiit,
oqaluttuarisaanermut attuumassusillit illut, erinarsoqatigiit, kulturikkut
sammisaqartitsiviit, radio aamma tv, aviisit, nipilersukkanik
saqqummersitsiviit.
8.3 Upperisarsiorneq
peqatigiiffiillu allat
Ilageeqarnermik ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut, inuusuttunut
isumaginninnernullu peqatigiiffinnut tapiissuteqarneq, suliatigut
peqatigiiffiit, politikkikkut partiinut il.il.
8.4 Sunngiffik, kulturi upperisarlu
il.il.
Ingerlatsineq, ataqatigiissaarineq aamma politikkimik nakkutiginninneq.
Aningaasat atorneqartut allat sunngiffimmut, kulturimut upperisamullu qulaani
isumaginnittoqarfinni atassuteqanngitsut.
Ilinniartitaaneq
9.1 Meeqqat atuarfiat assigisaallu
Meeqqat atuarfianut, inuusuttut atuarfiinut aamma efterskolinut aningaasat atorneqartut.
9.2 Inuusuttut ilinniarfii
Ass. ilinniarnertuunngorniarfinnut, niuernermut ilinniarfinnut aamma teknikimik
ilinniarfinnut aningaasat atorneqartut.
9.3 Qaffasinnerusumik aamma ingerlariaqqiffiusumik ilinniarneq. Qaffasissumik aamma ingerlariaqqiffiusunut ilinniarfinnut aningaasat atorneqartut, ass. ilisimatusarfinnut.
9.4 Qaffasissusiligaanngitsumik
ilinniarneq
Qaffasissuligaanngitsumik ilinniarfinnut aningaasat atorneqartut, ass.
inersimasunut aamma ilinniaqqilluni ilinniarfinnut.
9.5 Ilinniartitaaneq il.il.
Ilinniartut ineqarfiinut ingerlatsitsinermut aamma ilinniartitsinermut
atatillugu ikiuinikkut kiffartuussinermut aamma allaffissorluni ingerlatsinernut
aningaasat atorneqartut.
Isumaginninneq
10.1 Nappaateqarneq
innarluuteqarnerlu
isertitanut annaasanut imaluunniit isertitat ikilinerini annaasanut
taarsiissutit, ass. napparsimanermi, peqqissarnermi, sulilluni misiliinermi
piffissamiluunniit killilimmik sulinermi pisortanit nuussat. Innarluutilinnut
isumaginninnermik suliffeqarfinni ingerlatsineq
10.2 Utoqqalineq
Siusinaarlutik soraarnerusutisiassanut aamma soraarnerusutisiassanut, utoqqarnut ikiortinut, angerlarsimaffimmi ikiortinut aamma isumaginninnikkut suliffeqarfinnik ingerlatitsinernut ass. utoqqaat angerlarsimaffiinut pisortat nuussisarnerat.
10.3 Ilaqutariit meeqqallu
Pisortanit pissaqartinneqarneq aamma ilaqutariinnut meeralinnut inuussutissanik ikiorsiissuteqarneq. Naartunermi ullormusiat, meeqqat aningaasat pisartagaat. Inunnik isumaginnittoqarfinnut ass. paaqqinnittarfinnut, meeqqerivinnut, perorsaavinnut, ilaqutarsianut il.il. aningaasat atorneqartut.
10.4 Suliffissaaleqineq
Isertitanut amigaatinut taarsiussat imaluunniit suliffissaaleqinermi isertitat
millisinneqarnerannut pisortat nuussisarnerat.
10.5 Inissiat
Ineqarnermut tapiissutit aamma isumaginnermi allamut tapiissutit, soorlu angerlarsimaffinnut ineqarnermut akiligassanut ikiorsiissutit.
10.6 Isumaginninnermi tunniuttakkat
Inunnut ataasiakkaanut ass. immikkoortitaaleriataarsinnaasunut ass. akissaqanngitsunut, aningaasarsiakitsunut, imigassamik aamma ikiaroornartunik atornerluisunut, nakuuserfigitittartunut il.il. isumaginninnermi tunniuttakkat. Qimarnguinnut, pinaveersaartitsinernut pisortallu allatigut ikiorsiisarnerannut aningaasat atorneqartut.
10.7 Isumaginninneq il.il.
Isumaginninnermut aningaasat atorneqartut allat isumaginninnermut
ilisimatusarnermut ilinniartitaanermullu aningaasat atorneqartut ilanngullugit.